“กฎ” ที่ควรรู้ก่อนไปเที่ยวญี่ปุ่น นี่คือคู่มือชั้นดีสำหรับคนที่อยากไปสัมผัสแดนปลาดิบโดยไม่พลาดท่า เลยอยากหยิบมาเล่าให้ฟังในแบบที่เข้าใจง่ายๆ
ญี่ปุ่นมีแนวคิดที่เรียกว่า hairyo หรือการใส่ใจผู้อื่นอย่างลึกซึ้ง เป็นรากฐานของการอยู่ร่วมกันที่นั่น ซึ่งสะท้อนวัฒนธรรมแห่งความเคารพ แต่สำหรับคนต่างชาติอย่างเรา การจะเข้าใจกฎที่ไม่ได้เขียนไว้ชัดๆ เหล่านี้มันไม่ง่ายเลย โดยเฉพาะเมื่อผู้อ่านเพิ่งโหวตให้ญี่ปุ่นเป็นประเทศที่ดีที่สุดในโลกจาก Readers’ Choice Awards ปีนี้ Tokyo Halfie ที่เป็นทั้งนักชิมและนักเดินทางตัวยงเลยรวบรวม 15 ข้อสำคัญมาให้เราได้เตรียมตัว
1. ไปให้ถึงก่อนเวลา
ที่ญี่ปุ่น การตรงต่อเวลาไม่ใช่แค่เรื่องมารยาท แต่เป็นสิ่งที่ทุกคนคาดหวัง “ถึงทันเวลาคือถึงก่อน 5-10 นาที” โดยเฉพาะถ้าจองร้านอาหารไว้ ถ้าที่บ้านเราช้าไปหน่อยอาจไม่มีใครว่า แต่ที่นี่การมาสายคือการดูถูกกันชัดๆ วางแผนการเดินทางดีๆ และเผื่อเวลาไว้ด้วยนะ
2. รักษาความเงียบ
คนญี่ปุ่นชอบความสงบ ฉะนั้นในที่สาธารณะอย่างร้านอาหาร รถไฟ หรือที่ไหนก็ตาม พูดเบาๆ เข้าไว้ มันแสดงถึงความใส่ใจคนรอบข้าง อย่าคุยโทรศัพท์เสียงดังหรือทำอะไรให้วุ่นวาย จะได้รักษาบรรยากาศดีๆ ที่เขาถนอมกัน
3. เข้าใจ mottainai
mottainai คือการรู้คุณค่าทรัพยากร ไม่ให้อะไรสูญเปล่า ไม่ว่าจะเป็นอาหาร เวลา หรือความพยายาม ลองสั่งอาหารแค่พอดี อย่าให้เหลือทิ้ง มันเหมือนการเคารพทั้งธรรมชาติที่ให้วัตถุดิบ ชาวนาที่ปลูก และเชฟที่ทำออกมา
4. มารยาทบนโต๊ะอาหาร
การกินข้าวที่ญี่ปุ่นมีกฎเยอะหน่อย นอกจากถึงให้ตรงเวลาและพูดเบาๆ แล้ว ถ้าจะถ่ายรูปอาหารต้องขออนุญาตเชฟก่อน อย่าวางโทรศัพท์ลงบนเคาน์เตอร์ร้านดีๆ เด็ดขาด (อาจขอบที่วางหรือพกมาเอง) ถ่ายแล้วต้องไว เพราะอาหารอร่อยสุดตอนเสิร์ฟใหม่ๆ ช้าไปเชฟอาจไม่ปลื้ม
เวลา kanpai (ชนแก้ว) ไม่ต้องชนจริง แค่ยกแก้วขึ้นก็พอ อย่าใส่น้ำหอมแรงๆ ด้วย กลิ่นอาจรบกวนรสชาติอาหารคนอื่น ส่วนตะเกียบ อย่าส่งอาหารให้กันด้วยตะเกียบหรือปักไว้ในข้าว และผ้า oshibori เอาไว้เช็ดมือเท่านั้น อย่าเช็ดหน้า พับให้เรียบร้อยหลังใช้ด้วย
5. ไม่ต้องทิป
ที่ญี่ปุ่นไม่มีการให้ทิป ค่าบริการรวมอยู่ในบิลแล้ว ถ้าอยากขอบคุณ สั่งเครื่องดื่มเพิ่มดีกว่า สิ่งสำคัญคือทัศนคติของคุณ เคารพเชฟ พนักงาน และคนอื่นๆ บนโต๊ะ มันทำให้ทุกคนกินข้าวกันได้แบบสบายใจ
6. มารยาทบนรถสาธารณะ
รถไฟ รถบัสที่นี่เงียบกริบ ต้องตั้งโทรศัพท์เป็นโหมดเงียบ ห้ามคุยโทรศัพท์หรือพูดดัง อย่ากินอะไรบนรถ ยกเว้นบนชินคันเซ็นที่คนมักซื้อ ekiben (ข้าวกล่องสถานีรถไฟ) มากินได้
ต่อแถวขึ้นรถต้องเป็นระเบียบ ปล่อยให้คนลงก่อนค่อยขึ้น บนบันไดเลื่อนอาจงงหน่อย เพราะที่โตเกียวคนยืนฝั่งซ้าย แต่ที่โอซาก้ายืนขวา ดูคนรอบๆ แล้วทำตามจะรอด
7. พกขยะกลับบ้าน
ถนนญี่ปุ่นสะอาดมาก แม้จะหาถังขยะยาก คนที่นี่พกขยะใส่ถุงพลาสติกไว้ ถ้าเจอถังก็แยกขยะให้ดี มีช่องสำหรับรีไซเคิลหลายแบบ ใส่ให้ถูกช่องด้วยล่ะ
8. กฎใน onsen
ก่อนลง onsen (บ่อน้ำพุร้อน) ต้องล้างตัวให้สะอาดที่ฝักบัว ห้ามใส่ชุดว่ายน้ำหรือเอผ้าขนหนูลงไปในบ่อ ต้องเปลือยทั้งตัวเพื่อรักษาความบริสุทธิ์ของน้ำ พูดเบาๆ ด้วยเพื่อให้ทุกคนผ่อนคลาย ถ้ามีรอยสักอาจต้องปิด เพราะบางที่ยังมองว่าเกี่ยวข้องกับยากูซ่า ขึ้นอยู่กับนโยบายแต่ละที่
9. ถอดรองเท้าในบ้าน
ก่อนเข้าบ้านหรือบางสถานที่ต้องถอดรองเท้า เพื่อรักษาความสะอาด มี genkan (ที่วางรองเท้า) ให้จัดวางเรียบร้อย ถ้าใส่รองเท้าแตะมา พกถุงเท้าสะอาดไปเปลี่ยนด้วย อย่าวางกระเป๋าบนโต๊ะด้วย มันไม่สะอาด เขามักมีที่แขวนกระเป๋าให้
10. เคารพพื้นที่ส่วนตัว
คนญี่ปุ่นให้ค่ากับพื้นที่ส่วนตัวมาก การกอดไม่ค่อยมี โดยเฉพาะกับคนไม่สนิทอาจทำให้เขาอึดอัด ไม่จับมือกันด้วย แค่โค้งคำนับก็พอ การแสดงความรักในที่สาธารณะก็ไม่ค่อยเห็น อาจดูไม่เหมาะสม
11. ปฏิบัติตามกฎจราจร
ญี่ปุ่นเน้นระเบียบ แม้แต่เรื่องจราจร ห้ามเดินข้ามถนนนอกทางม้าลาย เห็นคนยืนรอสัญญาณไฟเขียวทั้งที่รถไม่มีเลยก็เยอะ ทำตามเขาดีกว่า รอไฟเขียวแล้วค่อยข้าม
12. เคารพวัดและศาลเจ้า
วัดพุทธและศาลเจ้าชินโตไม่ใช่แค่ที่เที่ยว แต่เป็นที่ศักดิ์สิทธิ์ มีธรรมเนียมต่างกันไป เคารพด้วยการล้างมือที่จุดชำระก่อนเข้า และโค้งคำนับตามพิธี ดูป้ายเรื่องถ่ายรูปดีๆ อย่าทำอะไรวุ่นวายให้เสียความสงบ
13. แต่งตัวให้เหมาะสม
ญี่ปุ่นมีแนวคิด TPO (Time, Place, Occasion) คือแต่งตัวและทำตัวให้เหมาะกับกาลเทศะ โดยเฉพาะที่เป็นทางการ แต่งเรียบร้อยหน่อย ชุดโป๊เกินไป เช่น กระโปรงสั้นจู๋ เสื้อคอลึก หรือผ้าโปร่ง อาจดูแปลกตานอกเขตแฟชั่น
14. รับนามบัตรอย่างใส่ใจ
นามบัตรคือตัวแทนของคน รับด้วยสองมือ ดูให้ดีก่อนเก็บ ในที่เป็นทางการ วางบนกล่องนามบัตรเหมือนวางบนหมอน zabuton แสดงถึงความเคารพ แม้แต่เชฟให้หลังกินข้าวก็ทำแบบนี้
15. อ่านระหว่างบรรทัด
คนญี่ปุ่นพูดแบบอ้อมๆ ต้องตีความเอา เช่น แทนที่จะบอก “ไม่” ตรงๆ เขาอาจพูดว่า “ยากหน่อย” หรือ “ไว้ครั้งหน้า” ซึ่งแปลว่าปฏิเสธ เข้าใจ honne (ความรู้สึกจริง) กับ tatemae (หน้าฉาก) จะช่วยให้อยู่ด้วยกันได้แบบไม่ขัดแย้ง